آرامگاه پیر بکران (همچنین مشهور به مقبره پیر بکران)، مدفن محمد بن بکران مشهور به پیر بکران یکی از عرفا و مدرسین مشهور قرن هفتم هجری است که در حدود ۷۵۰ سال پیش در این مکان زندگی و تدریس میکرد و پس از درگذشت در همین مکان به خاک سپرده شد.
آرامگاه پیر بکران مربوط به ایلخانان است و در شهرستان فلاورجان، بخش پیربکران، داخل شهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۰۱ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این آرامگاه به سبک معماری آذری بنا شده است.
برای ساختِ مقبرۀ پیربکران، تمام مصالح رایج در معماری ایرانی در آن بهکار رفته است. از دیگر شاخصههای مهم بقعه پیر بکران، وجودِ همۀ شاخصههای معماری دوره اسلامی در این بنا و انواع تزئینات گچبری، کاشیکاری، نقاشی و تزئینات سنگی است.
کتیبه سنگقبر نفیس محمد بن بکران، با خط کوفی و ثلث گچبری شده است و مضمون متنهای نوشته شده، آیات و صلوات بر ائمه و توصیف محمدبن بکران است و نیز به تاریخ فوت او (سهشنبه روز دهم ربیعالاول سال ۷۰۳ هجری قمری) اشاره شده است.
همچنین ببینید : ارگ کریم خانی شیراز
قدیمیترین بخش این بنا، چلهخانه، که در زمان ساخت اولیه با خشت ساخته شده بود، در چند دورۀ مختلف مرمت شده است. برای ساختِ مقبرۀ پیربکران، تمام مصالح رایج در معماری ایرانی در آن بهکار رفته است. از دیگر شاخصههای مهم بقعه پیر بکران، وجودِ همۀ شاخصههای معماری دوره اسلامی در این بنا و انواع تزئینات گچبری، کاشیکاری، نقاشی و تزئینات سنگی است.
پیر بکران ، شهر و بقعهای به همین نام در استان اصفهان است شهر (جمعیت طبق سرشماری 1375ش، 464 ، 5 تن) است.
این شهر در حدود پانزده کیلومتری جنوب شرقی شهرستان فَلاوَرجان و 26 کیلومتری جنوب غربی اصفهان، در ارتفاع حدود 625 ، 1 متری و در دشتی با آب و هوای معتدل خشک قرار دارد. کوه موسی در جنوب شرقی آن واقع شده و زایندهرود در مغرب شهر جاری است. در جنوب شهر یک معدن سنگ آهک نسوز قرار دارد .
جاده مبارکه ـ فلاورجان به طول حدود 24 کیلومتر از آنجا میگذرد. پیر بکران از طریق گردنة آب نیل در جنوب غربی اصفهان، به مرکز استان راه دارد.آثار تاریخی پیر بکران عبارتاند از: چناری کهنسال؛ قبرستان قدیمی یهودیان به نام استرخاتون (همانجا؛ هنرفر، ص 26) و بقعة پیربکران که نام شهر از آن گرفته شده است .
تا قبل از 1373 ش، آبادی پیر بکران مرکز دهستان گَرگَن شمالی در بخش گرگن شمالی بود و در این سال به شهر تبدیل شد
نام مکانهای جغرافیایی در بستر زمان : بقعه، آرامگاه محمدبن بکران از عرفای قرن هفتم در ده پیربکران، حدود سی کیلومتری جنوب اصفهان. این بنا از آثار دورة الجایتو، معروف به سلطان محمد خدابنده و نزدیک قبرستان قدیم یهودیانِ اصفهان (استرخاتون) است. بنای اصلی بقعه طبق کتیبههای آن، بین سالهای 703 (سال وفات پیربکران) تا 712 ساخته شده است، اما در این محل پیش از آن نیز شبستانی گنبددار وجود داشته که احتمالاً مزار یکی از شخصیتهای برجستة محلی بوده است.
آرامگاه پیر بکران
همچنین کاشی جلاداری به تاریخ 698 در آن یافت شده است .بقعة پیربکران از سه قسمت راهرو یا رواق، صحن و آرامگاه تشکیل شده است. رواق بقعه از کوچة مجاور به صحن منتهی میگردد. صحن محوطة سرپوشیدهای است که از چهار جانب محصور و فقط بالای ضلع جنوبی آن که محراب نفیسی در آن واقع شده، باز است. سقف این صحن بلند است و در اطراف آن ایوانچهها و غلام گردشهایی وجود دارد. ضلع شرقی و غربی صحن به قرینه دارای دو جرز و یک طاقنمای کوچک است .در ضلع شرقی صحن، تخته سنگی است که در آن یک فرورفتگی دیده میشود. بعضی آن را جای پای دُلدُل (استر رسولاکرم) و برخی جای پای اسب الیاس پیامبر میدانند که احتمالاً از گورستان قدیمی یهودیان به این محل انتقال یافته است.
به نظر هرتسفلد در آثار ایران ، این تخته سنگ اصلاً برای تعبیه در معبد بیتالمقدس در نظر گرفته شده بود.مقبرة محمدبن بکران در ضلع شمالی صحن قرار دارد . در اصل این فضا و ایوان شکوهمند آن، محل تدریس پیربکران بوده است. انتهای ایوان را با دیوار مشبکی محصور و این ایوان وسیع را به مقبره تبدیل کردهاند. طاق ایوان نوک تیز و دیوارهای کنار آن دارای نِغولهایی با پوشش و تزیین گچبری است. در قسمت فوقانی آرامگاه، ایوان دیگری که قسمتی از طبقة دوم این ساختمان را تشکیل میدهد، رابط بین غلام گردشهای دو طرف است. آرامگاه با ورودی کوتاهی در ضلع شمالی که به حالت خمیده باید از آن گذشت، به اتاق تاریکی با طاق مخروطی شکل راه دارد . احتمالاً پیربکران قبل از ساخت ایوان در این محل تدریس میکرده است.
سنگ قبر مرمری و بزرگ محمدبن بکران تاریخ 703 را دارد و بر آن نام استاد حجار آن، سراج نوشته شده است. بنا دارای تزییناتِ پُرکار با گچبریهای فراوان و کاشیهای ظریف است، به طوری که هیچ فضای قابل توجهی بدون ریزهکاریهای گچبری رها نشده؛ به همین دلیل این بقعه حاوی یک نمونه از شاهکارهای هنر گچبری است که در دورة ایلخانی به اوج خود رسید. سطوح دیوارهای مهمتر داخلی با پوشش سفالی یا گچبری عالی پوشیده شده است و آنهایی که اهمیت کمتری داشته سفیدکاری و طرح آجر چینی و شبه بند آجری روی آنها نقش شده است. گچبریها، بخصوص در محراب، ماهرانه و متنوع است. در این بنا کاشیهای لعابی نیلی و آبی به اندازهها و اشکال مختلف به کار رفته است. کاشیهای ستارهای و صلیبی که معمولاً برای پوشش ازارة اتاق استفاده میشد، در اینجا قسمت فوقانی دیوارهای داخلی و خارجی را تزیین نموده است .خطوطِ بنّایی آجری و گچبری شده و نیز کتیبههای این بقعه قابل توجه است. این خطوط و کتیبهها اغلب با خط کوفی و ثلث گچبری شدهاند و مضمون آنها بیشتر، آیات و صلوات بر ائمه علیهمالسلام و توصیف محمدبن بکران است.
نام گچبر هنرمند این بقعه، محمدشاه نقاش، بر روی یکی از کتیبههای آن آمده است.این بنای تک ایوانی، از نظر سبک معماری شبیه به معماری دورة ساسانی و یادآور طاق کسری است، ولی طاق ایوان به جای اینکه مانند طاقهای دورة ساسانی هلالی باشد، نوکدار است. از طرفی نیز اندازة بلند و استعمال نغولهای فرو رفته در چند طبقه بر روی جرزهای دو طرف ساختمان، به ایوان آباقاخان در تخت سلیمان و ایوان منار جنبان اصفهان شباهت دارد.
مسیریابی به آرامگاه پیربکران اصفهان (کلیک کنید)
آرامگاه پیر بکران
عکاس : جناب میرباقری
منبع متن : سایت ویکی پدیا و سایت دانشنامه جهان اسلام rch.ac.ir
